دربارۀ کتاب به‌زبانِ آدمیزاد اثر محمدرضا بهاری

به‌زبانِ آدمیزاد: یادداشت‌هایی در ستایش پاکیزه‌نویسی و نکوهش شلخته‌نگاری در متون اداری و رسانه‌ای

محمدرضا بهاری

ویراست دوم، تهران:

چاپ اول ۱۳۹۱، نشر نی.

محمدرضا بهاری (زادۀ ۱۳۲۷)، نویسندۀ کتاب به‌زبانِ آدمیزاد، از ویراستاران باسابقۀ مرکز نشر دانشگاهی است. با اینکه سال‌هاست دارد ویرایش و ترجمه می‌کند، کمتر اسمش را شنیده‌ایم. در مقام مؤلف و مترجم، کتاب‌های معدودی از او منتشر شده که دلیلش شاید این باشد که وسواس ویراستارانه‌اش غلبه دارد بر میلش به انتشار کتاب.

ویراست اول این کتاب (۱۳۸۲) در واقع «گزارشی بود از جلسات کارگاهی که دربارۀ درست‌نویسیِ نوشته‌های اداری برای کارشناسان معاونت پژوهشی وزارت علوم... برگزار شده بود» (ص ۹). این گزارش به‌همت «مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور» منتشر شد. بعدها، بهاری ویراست تازه‌ای از این کتاب آماده کرد و اثرش با نام فرعی «یادداشت‌هایی در ستایش پاکیزه‌نویسی و نکوهش شلخته‌نگاری در متون اداری و رسانه‌ای» منتشر شد. موضوع صحبت ما هم همین ویراست دوم است. به این ویراست تنها «یکی‌دو مطلب کوتاه» (ص ۱۰) افزوده شده.

کتاب دو بخش کلی دارد: نظریات و عملیات. نویسنده در سرتاسر متن زبانی طنزآمیز و ساده و «خودمانی» انتخاب کرده و دربارۀ جنبه‌های گوناگون نوشته‌های اداری یا «اداره‌جاتی» و متون رسانه‌ای بحث کرده. به‌دلایلی که خودش در یادداشت اول کتاب به آن‌ها اشاره کرده، «این ویراست... با ادبیات فاضلانه و توصیه‌های عالمانه از قماش "اندر آداب... فلان و فلان" بسیار فاصله دارد» (همان). در واقع نویسنده کوشیده نوشته‌اش به‌زبانی باشد که «حتی آدم‌های خیلی تحصیل‌کرده هم وقتی دور هم می‌نشینند، و میکروفون و دوربین و خبرنگار و مصاحبه‌گری حضور ندارد، معمولاً به همین زبان با هم حرف می‌زنند: به‌‌زبانِ آدمیزاد» (همان). بهاری مدعی نیست کتابی علمی و تخصصی در آیین ویرایش و نگارش نوشته. در واقع، قصدش هم این نبوده. می‌خواسته با زبانی ساده (و نه ساده‌لوحانه) اولاً در بخش «نظریات» دربارۀ ریشه‌های زبان سخت و پیچیدۀ اداره‌جاتی ما (و تأثیرش بر نثر داستان‌نویسان، روزنامه‌نگاران و باقی اهل قلم) بحث کند و ثانیاً، در بخش «عملیات»، پیشنهادهای عملی بدهد برای رهایی از شرّ «قلمبه‌نویسی».

 شهریور زعفرانی

خورشید دارد کم‌کم توانش را در اختیار باد و باران می‌گذارد و تابستان آخرین هنرنمایی‌هایش را می‌کند تا نوبت برسد به پاییز. اصلاً آخرهای شهریور شک می‌کنی که شهریور یک ماه از تابستان است یا یک ماه جاافتاده از پاییز. انگار خود شهریور هم مردد است؛ نام خانوادگی‌اش تابستانی است، اما همیشه به‌سمت پاییز غش می‌کند. شهریور یک قلم‌موی طلایی دستش دارد و می‌کشد به سر و روی درختان. زرد طلایی شُرّه می‌کند روی شهر. می‌ریزد روی دفترهای نو و کتاب‌های تازه جلدشده... روی جامدادی‌های آماده و روی روپوش‌هایی که بوی تازگی می‌دهند. این ماه، قلم‌موی طلاییِ شهریور شُرّه می‌کند روی عَلَم و کُتل دسته‌های عزاداری محرم... روی بوی اسفند و شربت زعفران و قیمه‌های نذری.

شانزدهم شهریور: زادروز هوشنگ مرادی کرمانی